مسئله صادرات به‌دلیل جایگاه ویژه سهم کامودیتی‌محورها و همچنین محصولات صادرات‌محور در بورس کالا همواره از اهمیت بالایی برای فعالان بورسی در ایران و سایر کشورهای جهان برخوردار بوده است.
کارشناسان معتقدند بازار سرمایه ابزارهایی را در اختیار دولت‌ها قرار می‌دهد که در صورت استفاده از آنها می‌توان از بورس به‌عنوان فرصتی در راستای توسعه صادرات و رونق تولید داخل بهره جست. هرچند متخصصان باور دارند این بهره‌جویی مشروط بوده و دولت‌ها باید زمینه را برای رونق بخش‌هایی مانند بورس کالا از طریق ایجاد فضای مناسب تجارت با جهان، آماده کنند. برخی دیگر نیز معتقدند با وجود شرایط کنونی هم می‌توان نسبت به صادرات محصولاتی از جمله نفت و مشتقات آن از کانال بورس کالا اقدام کرد تا کشور نیز از درآمدهای حاصل از آن بهره‌مند شده و فعالان بخش خصوصی نیز از این محل کسب سود کنند. به هر روی به نظر می‌رسد با توجه به تغییر رویکرد دولت سیزدهم نسبت به بازارسرمایه، در هفته‌ها و ماه‌های پیش‌رو شاهد ایفای نقشی پررنگ‌تر از سوی بازار سهام و بورس کالا در زمینه افزایش درآمدهای ارزی و ریالی دولت باشیم.
فردین آقابزرگی، کارشناس و فعال باسابقه بازار سهام با اشاره به تلاش‌های انجام‌شده برای تقویت بورس کالا با هدف رشد صادرات محصولات به صمت گفت: مسئله تقویت بورس کالا با هدف توسعه صادرات از یک دهه گذشته تا امروز همواره مطرح بوده اما مشکلاتی هم داشته که باعث رقم خوردن تجربه‌ای موفقیت‌آمیز نشده است. آقابزرگی با اشاره به تجربیات گذشته در زمینه صادرات محصولات نفتی در بورس کالا، عنوان کرد: البته در برخی مقاطع زمانی شاهد انجام ۲ یا ۳ مورد معاملات نفتی در بورس کالا بودیم اما حجم صادرات در حدی که وزارت و شرکت نفت انتظار داشتند، نبود و نمی‌توانست نیازهای کشور را پاسخگو باشد. از همین‌رو این پرونده پیگیری نشد و تا به امروز هم اقدام خاصی در این زمینه انجام نشده است.
این کارشناس بازار سهام با اشاره به شفاف بودن معاملات در بازار سهام به صمت گفت: از سویی هم باید توجه داشت که خریدار و فروشنده در بورس کالا مانند بورس اوراق بهادار یکدیگر را به‌طور مستقیم، بدون‌واسطه و کاملا شفاف پیدا می‌کنند. در این فرآیند، خریدار و فروشنده با یک نرخ مناسب و در فضایی مشخص به توافقاتی دست پیدا می‌کنند و برای معامله اقدامات لازم انجام می‌شود. این کارشناس بازار سرمایه افزود: این شفافیت حداکثری باعث‌شده با توجه به محدودیت‌های ما در زمینه صادرات مشکلاتی وجود داشته باشد و نتوانیم از این ابزار فوق‌العاده کارآمد بهره لازم را ببریم.
این فعال باسابقه بازار سرمایه ضمن برشمردن مثالی به صمت گفت: به‌عنوان نمونه، نمی‌توانیم بگوییم یک شخص در بورس کالا محصولی را خریداری کند اما اطلاعات مربوط به نقل‌وانتقالات مالی منتشر نشود یا خریدار و فروشنده پنهان باقی بمانند.
وی افزود: در واقع بورس کالا نمی‌تواند محملی برای انجام معاملات پنهانی نفت یا هر محصول دیگری باشد، به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیلی که باعث‌شده تاکنون شاهد حضور گسترده بورس کالا در حوزه صادرات نباشیم همین موضوع شفاف بودن است که به آن اشاره شد.
آقابزرگی با تاکید بر اهمیت استفاده از ابزارهای کارآمد در بورس کالا، بیان کرد: اگر شرایط عادی در زمینه تبادلات بین‌المللی وجود داشته باشد، این ظرفیت را در بورس کالا می‌توان دید که معاملات مورداشاره انجام شوند. البته به معنای فروش قریب‌الوقوع محصولات نفتی در خارج از کشور نیست اما می‌تواند ابزارهایی را برای پوشش ریسک داشته باشد و در فرآیندی میان‌مدت به این سمت هم حرکت کنیم. ابزارهایی هم در این زمینه وجود دارد که می‌توان معاملات این‌چنینی را تسهیل کنند. برای مثال، معاملات فیوچرز و آپشن که در تمام بورس‌های جهان وجود دارد می‌تواند زمینه را برای صادرات‌محور کردن بورس کالا فراهم کند، تا زمانی هم که از این ابزار استفاده نشود، همین مشکلات در بازار وجود خواهد داشت.
وی افزود: برای مثال، وقتی سیمان وارد بازار شد، به‌دلیل نبودن ابزارهای مشتقه و پوشش نوسانات نرخ شاهد بودیم که نه قانون‌گذار و دولت از نتیجه رضایت داشت و نه شکاف قیمتی که محل جولان دلالان بود، پر شد.
این کارشناس بازار سرمایه ضمن یادآوری تغییرات مدیریتی در سازمان بورس، توضیح داد: با توجه به روی کار آمدن تیم جدید مدیریتی که آشنایی بسیار خوبی با امور داخلی بازار دارند این امید می‌رود که با اتکا به تجربه و تخصص آقایان ناصرپور و عشقی این نقاط ضعف به‌سرعت برطرف شوند و بتوانیم از ابزارهای نوین در زمینه بورس کالا و همچنین بازار اوراق بهادار استفاده کنیم. ما نباید از اهمیت بورس کالا غافل شویم، چراکه معاملات مشتقات کالایی بیش از ۸۰ درصد حجم کل معاملات در بورس‌های جهان را شامل شده و فقط ۲۰ درصد از معاملات مربوط به بازار اوراق بهادار است، همین مسئله اهمیت موضوع تقویت بورس کالا را به ما گوشزد می‌کند.
آقابزرگی در پایان خاطرنشان کرد: البته استفاده از ظرفیت‌های بورس کالا برای توسعه صادرات و همچنین رونق بازار جزو سیاست‌های کلان سازمان بورس هم بوده اما با توجه به اشراف مدیران جدید سازمان بورس، امید آن می‌رود که معاملات کالایی و ابزارهای مشتقه بیش از هر زمان دیگری موردتوجه قرار گرفته و در بازار استفاده شوند.
مسعود میرزاباقری با توضیح در زمینه نرخ کامودیتی‌ها در بازارهای بین‌المللی به صمت گفت: با توجه به تحولاتی که در بازارهای بین‌المللی رخ داده، شاهد رونق صادرات‌محورها در بورس تهران هستیم و به نظر می‌رسد چشم‌انداز خوبی هم برای این بخش از سهم‌ها وجود داشته باشد.
وی در ادامه افزود: باید توجه داشت که نرخ کامودیتی‌ها نیز باعث‌شده اوضاع خوبی برای فعالان و صاحبان سهم‌های صادرات‌محور ایجاد شود. میرزاباقری به موضوع تغییر استراتژی دولت در زمینه مدیریتی بازار اشاره و عنوان کرد: البته سیاست‌هایی که دولت تاکنون اتخاذ کرده، مشکلاتی را برای این بخش از بازار ایجاد کرده است. برای مثال در برخی موارد مانند فولادی‌ها که وزارت صنعت، معدن و تجارت ورود کرده و محدودیت‌هایی قائل‌شده، شاهدیم که در پایین‌دست اجازه خروج کالا داده نمی‌شود و همین مسئله باعث‌شده سفته‌بازی اوج گرفته و رونق پیدا کند. این تحلیلگر بازار سرمایه ضمن تحلیل میزان عرضه و تقاضا در بازار کامودیتی‌ها به صمت گفت: این حد از تقاضا که برای کامودیتی‌ها دیده می‌شود، نیاز بازار نیست، از همین‌رو می‌توان به‌صراحت گفت که بخش قابل‌توجهی از تقاضای فعلی مربوط به سفته‌بازان است. این دسته از فعالان بازار تلاش می‌کنند از طریق تهیه محصولات یا سهم‌ها و دپوی آنها در سقف قیمتی اقدام به فروش کنند همین مسئله باعث شده با جهش‌های قیمتی هم مواجه باشیم.
میرزاباقری با اشاره به افزایش نرخ انرژی در اروپا و تأثیرگذاری روی بازارهای جهانی به صمت گفت: همان‌طور که اشاره شد با توجه به نرخ‌هایی که در بازارهای جهانی ثبت می‌شود و همچنین مشکلاتی که در بخش انرژی اروپا و برخی از بخش‌های دیگر جهان می‌بینیم انتظار می‌رود فعلا بازار رشد خوبی را داشته باشد. این مشکلات نیز که در پی تشویق بیش از حد انرژی‌های پاک از سوی دولت‌های اروپایی و غفلت از بخش انرژی‌های فسیلی ایجادشده، زمینه را برای جهش‌های قیمتی در بازارهای بین‌المللی فراهم کرده است. این تحلیلگر بازار سرمایه به افزایش بی‌محابای قیمتی در بازارهای جهانی اشاره کرد و یادآور شد: از همین‌رو انتظار می‌رود تا پایان زمستان نرخ‌های کنونی را داشته باشیم اما در برخی کامودیتی‌ها حباب پارابولیک (رشد ۹۰ درجه نرخ‌ها) وجود دارد و نمی‌توان انتظار داشت شیب افزایش قیمت‌ها همچنان به همین شکل ادامه داشته باشد طبیعتا پس از مدتی شاهد تعدیل قیمتی و فروکش کردن بحران انرژی در بازارهای اروپا و به‌تبع آن جهان خواهیم بود. میرزاباقری در پایان ضمن تحلیل بازار کامودیتی‌ها در ماه‌های آینده، خاطرنشان کرد: این موقعیت در بازار فولادی‌های ایران هم دیده می‌شود، وقتی ناگهان شاهد جهش‌های پارابولیک قیمتی هستیم، طبیعتا تولیدکنندگان نیز تلاش می‌کنند تا انبارهای خود را خالی کنند، چون اطمینان دارند پس از اندک زمانی قیمت‌ها به تعادل خواهد رسید و حتی ممکن است تا حدودی ریزش قیمتی هم رخ دهد. از همین‌رو می‌توان گفت که تا زمستان شرایط کامودیتی‌ها به همین شکل ادامه خواهد یافت اما در زمستان به‌تدریج شاهد ایجاد ثبات در بازار هستیم.
با توجه به اظهارات کارشناسان به نظر می‌رسد برای استفاده از ظرفیت بخش‌هایی از بازار مانند بورس کالا در راستای تقویت صادرات کشور، باید پیش‌شرط‌هایی از سوی دولت سیزدهم فراهم شود. بازار سهام و همچنین بورس کالا بازارهایی شفاف هستند که تمامی مراحل معاملات به صورت دقیق و بدون پرده‌پوشی در اختیار ناظران قرار می‌گیرد و قابلیت پنهان‌کاری در این زمینه وجود ندارد. با وجود این ویژگی و با توجه به سیاست‌های ضدتحریمی دولت سیزدهم به نظر می‌رسد امکان استفاده از ابزاری مانند بورس کالا جهت افزایش میزان صادرات نفت و محصولات مشتقه کمی بعید به نظر می‌رسد، زیرا برای دور زدن تحریم‌ها دولت ناگزیر به انجام معاملاتی در پشت پرده خواهد شد و چنین امری در بستر بازار سرمایه امکان تحقق ندارد.
