کشتی های تجاری؛ انواع کشتی های حمل و نقل و کاربر هریک از آنها

کشتی های حمل و نقل تجاری

حمل و نقل دریایی از دیرباز تاکنون یکی از اصلی ترین روش های حمل کالا بوده و هست. اصلی ترین بازوی کمکی واردات و صادرات در جهان، حمل و نقل دریایی است و کشتی های تجاری بزرگترین نقش را در این زمینه بر عهده دارند. بر اساس آمار، بیش از 90 درصد جابجایی کالاها در جهان از طریق کشتی های تجاری انجام می شود و روزانه هزاران تن بار از طریق آب های آزاد میان کشورهای مختلف جابجا می شوند. حتی کشورهای محصور در خشکی نیز به صورت غیر مستقیم به حمل و نقل دریایی وابسته اند. این کشتی ها بر اساس ویژگی های محموله ای که باید حمل کنند و شرایط بندر مبدأ و مقصد انتخاب می شوند.

انواع کشتی های تجاری

کشتی های تجاری در اندازه های مختلفی ساخته می شوند؛ گاهی به کوچکی یک قایق هستند و گاهی نیز به صورت کشتی های غول پیکر. کاربرد کشتی های تجاری بر اساس محموله ای که حمل می کنند متفاوت است. انتخاب نوع کشتی های تجاری، به حجم و اندازه بار و هزینه جابجایی آن بستگی مستقیم دارد. برخی از بارها نیز حتماً باید از طریق کشتی های حمل و نقل دریایی جابجا شوند؛ مانند محموله های نفتی و مواد شیمیایی. بعضی از کشتی ها حامل مواد خشک هستند؛ برخی حامل مایعات و محصولات دیگر و حتی مسافر و حیوانات. در این مقاله قصد داریم انواع کشتی های حمل و نقل دریایی که در این صنعت فعال هستند را معرفی کنیم. بدیهی است که کشتی ها و شناورهای مختلفی در ناوگان دریایی جهان فعالیت می کنند. آن چه ما در این قسمت به آن می پردازیم کشتی های تجاری هستند که بیشترین نقش را در حمل و نقل دریایی ایفا می کنند و بیشتر شناخته شده هستند.

کشتی های تجاری حامل کالا یا جنرال کارگو (General Cargo)

بیشترین سهم از تعداد کشتی های تجاری در جهان را کشتی های جنرال کارگو یا کشتی های چند منظوره به خود اختصاص داده اند. این کشتی ها انواع مختلفی از کالاها را در خود جای می دهند. در این کشتی ها امکان بارگیری توسط جرثقیل ها هم وجود دارد؛ به همین دلیل کالاهای حجیم و بسیار سنگین مانند ماشین آلات را با این روش جابجا می کنند. محموله ها حتی الامکان به صورت بسته بندی و پالت بارگیری می شوند تا آسیب نبینند. طیف وسیعی از محصولات و محموله ها را با این روش منتقل می کنند؛ از محصولات کشاورزی گرفته تا انواع کالاها و ماشین آلات. شناورهای فله بر و کانتینری بزرگترین رقیبان کشتی های جنرال کارگو محسوب می شوند. اما هنوز هم کشتی های کارگو نقش پررنگی در جابجایی کالا در جهان را ایفا می کنند.

کشتی های فله بر خشک (Bulk Carriers)

یک سوم کشتی های حمل و نقل دریایی جهان را کشتی های فله بر خشک تشکیل می دهند. این کشتی ها برای حمل کالاهای بدون بسته بندی استفاده می شوند. کالاهایی مانند مواد شیمیایی، گندم، کاکائو، زغال سنگ، سنگ آهن و… . برای بارگیری این مواد در کشتی های فله بر از انواع مکنده ها، پمپ ها، جرثقیل ها، نقاله ها و… استفاده می کنند. این نوع از کشتی های تجاری در اندازه های مختلفی ساخته می شوند که ارتفاع بزرگترین آن به 343 متر می رسد. محل اقامت سرنشینان و موتورخانه کشتی فله بر در انتهای آن تعبیه شده و با مخازنی که از آب پر می شوند در سمت دیگر کشتی تعادل را حفظ می کنند. عرشه کشتی از درهای ضد آبی تشکیل شده تا از نفوذ رطوبت به داخل بار جلوگیری شود. از مهم ترین مزایای این کشتی ها می توان به ارزان بودن و عدم نیاز به بسته بندی کالاها اشاره کرد.

انواع کشتی های تجاری فله بر خشک

کشتی های تجاری فله بر خشک بر اساس اندازه و ظرفیت بارگیری به چهار دسته زیر تقسیم می شوند:

1. کشتی Handy Size با ظرفیت 10000 تا 35000 تن
2. کشتی Handy Max با ظرفیت 35000 تا 50000 تن
3. کشتی Pana Max؛ ظرفیت این کشتی ها در بالاترین میزان طراحی شده است اما تا حدی که کشتی بتواند از کانال پاناما عبور کند.
4. کشتی Cape Size کشتی های غول پیکری هستند که بیشتر سنگ آهن و زغال سنگ حمل می کنند و برای عبور از اقیانوس اطلس نمی توانند از کانال پاناما رد شوند. بدین منظور باید از دماغه هورن در کشور شیلی عبور کنند.

کشتی نفتکش (Oil Tankers)

اولین کشتی نفتکش را در دهه 1970 میلادی کشور ژاپن تولید کرد. این کشتی ها از لحاظ ظاهری شباهت زیادی به کشتی های فله بر دارند اما عرشه آن ها پوشیده از لوله های انتقال نفت به مخازن نفتکش است. فرایند بارگیری و تخلیه توسط سیستم پمپاژ انجام می گیرد. به دلیل اندازه بسیار بزرگ نفتکش ها عملیات تخلیه و بارگیری در بنادر امکان پذیر نیست. این کشتی ها به دلیل اندازه بزرگشان در آب های عمیق تردد می کنند و قابلیت حمل 2 میلیون بشکه نفت را نیز دارند.

انواع نفتکش ها

نفتکش ها یکی از انواع کشتی های تجاری هستند که نفت خام را جابجا می کنند. کشتی های نفتکش بر اساس ظرفیتشان به دسته های زیر تقسیم می شوند:

• کشتی هندی سایز (Handy Size): بین ۱۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ تن
• کشتی هندی مکس (Handy Max): ظرفیتی بین ۳۵۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ تن
• کشتی پانا مکس(Pana Max): ظرفیتی بین ۵۵۰۰۰ تا ۷۵۰۰۰ تن
• کشتی افرا مکس: ظرفیتی بین ۸۰۰۰۰ تا ۱۱۵۰۰۰ تن
• کشتی سوئز مکس: ظرفیتی بین ۱۲۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰۰ تن
• (Very large crude carrier)VLCC : ظرفیتی بین 200000 تا 300000 تن
• (Ultra Large Crude Carrier) ULCC: ظرفیتی بیش از 300000 تن که بزرگترین آن با 550000 تن گنجایش فعالیت می کند.

کشتی های تجاری رو-رو (Ro-Ro)

کشتی های تجاری رو-رو برای جابجایی بارهای متحرک طراحی شده اند. مثلاً انواع خودرو، کانتینرهای بارگیری شده بر روی کامیون و مسافرانی که تمایل به سفر دریایی با خودرو شخصی خودشان را دارند. این کشتی ها امکان اتصال به انواع رمپ را دارند و به این ترتیب می توانند مستقیماً بارگیری کنند. عرشه این کشتی ها برای بارگیری دقیق تر و راحت تر خط کشی شده و قسمت هایی از کشتی به صورت متحرک طراحی شده است. ضمناً این کشتی ها از سرعت بالایی برخوردارند و عامل ارتباطی کشورها به وسیله حمل و نقل دریایی بشمار می روند. کشتی های رو-رو به چهار دسته تقسیم می شوند:

1. کشتی هایRO-RO چند منظوره که برای حمل انواع کالا ساخته شده اند.
2. RO-MAX برای حمل مسافر و کالا به کار می روند.
3. کشتیRO-RO مجهز به جرثقیل
4. کشتیRO-RO مخصوص حمل خودرو که به آن Pure Car Carriers نیز می گویند. صنعت واردات و صادرات خودرو به این سیستم حمل و نقل دریایی وابستگی مستقیم دارد.

کشتی های کانتینربر (Container Ships)

ورود کانتینرها به صنعت حمل و نقل اتفاقی بسیار مهم است. این محفظه های فولادین سرعت و دقت حمل و نقل را چندین برابر ارتقاء داده اند. از انواع کانتینرها در حمل و نقل دریایی، جاده ای و حتی هوایی نیز استفاده می شود. کانتینرها در ابعاد 20 و 40 فوتی ساخته شده و بعضی از آنها مجهز به یخچال نیز هستند. برخی مدل های آن سقف ندارند و برای حمل بارهای بسیار بزرگ مانند ماشین آلات سنگین کاربرد دارند. انبار کشتی های کانتینر بر اساس اندازه کانتینرها سلول بندی شده و فقط برای حمل کانتینرها طراحی شده اند. تسمه های فولادی بزرگی کار چیدمان این کانتینرها را در کنار هم به عهده دارند. یکی از مهم ترین مزایای این کشتی ها امکان ارسال بار به صورت Door to Door می باشد. بدین معنی که بارگیری از انبار یا کارخانه در مبدأ انجام شده و مستقیماً به دست گیرنده در مقصد خواهد رسید. به این ترتیب فرایند ترخیص کالا زمان کمتری طول خواهد کشید.

انواع کشتی های کانتینربر

کشتی های تجاری کانتینربر را به شش دسته تقسیم می کنند:

1. کشتی تغذیه کننده (FEEDER) با ظرفیت ۱۰۰ تا ۵۰۰ TEU
2. کشتی (FEEDER MAX) با ظرفیت ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ TEU
3. کشتی (HANDY) با ظرفیت ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ TEU
4. کشتی‌ (SUB PANAMAX) با ظرفیت ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ TEU
5. کشتی‌ (PANAMAX) با ظرفیت حداقل ۳۰۰۰ TEU
6. کشتی (POST PANAMAX) با ظرفیت بیش از۴۰۰۰ TEU

کشتی های تجاری مسافربری

با پیشرفت صنعت گردشگری و توجه روز افزون علاقمندان سفر به مسافرت های دریایی، کشتی های مسافربری جای خود را در میان حمل و نقل دریایی باز کردند. این کشتی ها معمولاً مسافت های کوتاهی را طی می کنند و حداکثر 6000 نفر ظرفیت دارند. سرعت کشتی های مسافربری 30 گره دریایی است. امروزه این کشتی های تجاری با امکانات ویژه ای مانند هتل، رستوران، استخر و سالن های ورزشی و حتی بیمارستان به مسافران خود خدمات می دهند. کشتی مسافربری معمولاً مجهز به رمپ هایی هستند تا امکان ورود خودرو به داخل کشتی نیز فراهم باشد. انواع کشتی های مسافربری به شرح زیر هستند:

1. کشتی‌ بزرگ لاینر که برای سفرهای طولانی به کار برده می شود.
2. کشتی‌ فری که برای سفرهای کوتاه استفاده می‌ شود.
3. کشتی‌ تفریحی هم برای سفرهای کوتاه و هم طولانی کاربرد دارند.

کشتی های حمل گاز (Gas Carriers)

کشتی های حمل گاز را می توان به دو نوع تقسیم بندی کرد: حمل گاز LNG یا گاز طبیعی مایع و حامل LPG یا گاز پترولیوم مایع. این دو محصول باید با شرایط مختلف حمل شوند: LNG در دمای ۲۵۶- درجه فارنهایت و LPG در دمای منفی 50 درجه سانتیگراد. بر این اساس کشتی های حمل گاز به دو صورت طراحی و تولید می شوند.

کشتی های یخچالی (Reefer Vessels)

کشتی های یخچالی را می توان محصولی خارج از رده در حمل و نقل دریایی دانست. با ورود کانتینرهای یخچال دار دیگری سفارشی برای ساخت کشتی های یخچال دار ثبت نمی شود. کشتی های یخچالی برای حمل مواد فسادپذیر مانند انواع مواد خوراکی به کار برده می شوند. بنادری که این کشتی ها در آن پهلو میگیرند باید شرایط لازم را برای تخلیه بار داشته باشند.

کشتی های دوبه بر

دوبه فضایی مانند قایق است که موتور ندارد و برای جابجایی بار در اسکله های کم عمق و رودخانه ها به کار می رود. بارهایی مانند پالت، کارتن و کانتینر را با دوبه جابجا می کنند. کشتی های دوبه بر با جرثقیل هایی که دارند دوبه ها را بارگیری و جابجا می کنند.

کشتی های دام بر (Livestock Carriers)

کشتی های دام بر نوعی از کشتی های تجاری هستند که امکان انتقال دام ها را ممکن می سازند. ظرفیت جابجایی این کشتی ها تا 2500 تن است.

یدک کش های دریایی

یدک کش های دریایی برای کشیدن و یا هل دادن انواع کشتی های تجاری به کار برده می شوند. یدک کش ها در اندازه و قدرت های مختلفی ساخته می شوند و بیشتر برای جدا کردن کشتی‌ از اسکله یا کمک به پهلو گرفتن آن بکار برده می شود. یکی دیگر از کاربردهای یدک کش ها جابجایی بارج ها است. بارج ها شناورهایی برای حمل بار هستند که برای حرکت باید از نیروی کمکی استفاده کنند. حجم یدک کش ها از 600 اسب بخار یا 447 کیلو وات شروع می شود و نهایتاً به حدوداً 11/100 اسب بخار یا 8277 کیلو وات می رسند.

تانکرهای شیمیایی

این تانکرها برای انتقال روغن ها و مواد شیمیایی مایع بکار می روند. جنس بدنه تانکرهای شیمیایی از استیل و ضد زنگ است و در مقابل خوردگی مواد شیمیایی مقاومت خوبی دارند. مواد شیمیایی که با این تانکرها جابجا می شوند به سه دسته مواد شیمیایی آلی، مواد شیمیایی غیر آلی و روغن‌های گیاهی تقسیم می شوند. هزینه حمل برای هر یک از این دسته مواد متفاوت خواهد بود. مواد اسیدی مانند اسید سولفوریک و اسید فسفریک را با مخازنی از فولاد ضد زنگ منتقل می کنند.

سخن پایانی

حمل و نقل دریایی مهمترین نقش را در صادرات و واردات در جهان ایفا می کند. این فرایند از ثبت سفارش کالا گرفته تا ترخیص کالا پس از جابجایی توسط ترخیص کار گمرک، همگی در سایه حمل و نقل دریایی صورت می گیرد. در کشور ما نیز با توجه به دسترسی خوبی که به آب های بین المللی وجود دارد، کیفیت ناوگان دریایی همواره مورد توجه بوده است. وجود بنادر مختلف با امکانات ویژه برای پهلو گرفتن انواع کشتی های تجاری یکی از کارهای مهمی است که برای ارتقاء حمل و نقل دریایی انجام شده است. امروزه امکان ترخیص کالا از گمرک بوشهر، بندر شهید رجایی، بندر انزلی و بنادر دیگر به صورت روزانه و گسترده انجام می گیرد.